QUÉ É MARIÑA INMATERIAL?
Mariña Inmaterial é un conxunto de accións culturais deslocalizadas, realizadas en espazos singulares co obxectivo de dinamizar, divulgar e actualizar o Patrimonio Inmaterial.
A Mariña Lucense, como o resto de Galicia, é unha comarca inmensamente rica en lendas e seres mitolóxicos, posiblemente un dos máis abundantes e aínda vivos patrimonio inmaterial de Europa. Este patrimonio é un elemento esencial da súa identidade, pero pérdese a medida que desaparecen as persoas e o contexto no que se crearon. Por iso esta cultura extraordinaria merece ser divulgada e preservada, servindo de fonte de inspiración.
TERRITORIOS
TRABADA
O Marco da Pena Verde.
TRABADA
O Marco da Pena Verde.
Trabada é un verdadeiro paraíso, cos seus bosques autóctonos, o seu patrimonio histórico e as súas lendas centenarias. Un dos seus elementos máis característicos é este monumento megalítico de 5.000 anos de antigüidade.
O que non se sabe é que este monumento foi transportado na cabeza dunha vella mentres comía unhas castañas cocidas coa pel, coñecidas pola zona como "zamelgos". Se algún miliario en Galicia é xa sagrado, este aínda o é máis, xa que foi portado por aquela prodixiosa vella milenaria e tamén garda un tesouro dos mouros soterrado debaixo. As castañas están relacionadas coa morte nas culturas tradicionais, por iso se celebran os magostos na honra dos defuntos. Cando as castañas se asan, déixase unha sen cortar para rebentar e, ao rebentar, leva unha alma do purgatorio ao ceo. Do mesmo xeito, cando liberamos os gases que produce a súa inxestión, estamos contribuíndo a liberar as almas do purgatorio.
BARREIROS
Cidade asolagada de San Miguel de Vilachá.
BARREIROS
Cidade asolagada de San Miguel de Vilachá.
Barreiros é un lugar rico en lendas asociadas a varios sitios, o que dificulta a elección dun só: capelas con mitos fundacionais, fontes milagreiras, praias míticas e amuletos singulares. Os restos arqueolóxicos que se poden contemplar na Punta do Castro foron transformados polo imaxinario popular nunha cidade que foi asolagada como castigo divino polo mal comportamento dos seus habitantes, que negaron a hospitalidade a un mendigo sen saber que era Cristo disfrazado. Nunha sociedade tradicional e holística, onde se busca o ben común e o individualismo non ten cabida, non hai pecado maior que negarlle alimento e abrigo a quen o necesita. Os restos da cidade asolagada de San Miguel de Vilachá están aí para lembralo e evitar que o esquezamos.
CERVO
Capela de Santa Eufemia e a fonte milagreira.
CERVO
Capela de Santa Eufemia e a fonte milagreira.
Cervo é coñecida principalmente polas súas praias e o seu patrimonio industrial. Non obstante, queremos destacar un lugar pouco coñecido do municipio, pero cunha extraordinaria lenda fundacional que o relaciona directamente coa Antiga Grecia e Perséfone, que, como a nosa protagonista, descenderon ao inframundo.
Santa Eufemia foi unha pastora que un día se despistou e perdeu unha vaca. A súa nai, ao enterarse, estaba tan enfadada que a maldiciu: —Así que vaia ao carallo! Como é sabido, poucas desgrazas son maiores que ser maldito pola túa propia nai, polo que, segundo din, fíxose realidade: Santa Eufemia acabou no inferno. A súa nai, arrepentida, conseguiu rescatala utilizando os panos que o padriño bautismal lle regalara á santa, atados coma unha corda. O costume de deixar atados panos arredor da fonte, cuxa auga ten propiedades curativas, mantívose ata hoxe, así como a capela construída en honra ao único santo cristián que estivo no inferno e volveu contalo. O que case ninguén lembra é a orixe daquel costume.
XOVE
Ruínas de San Tirso de Portocelo.
XOVE
Ruínas de San Tirso de Portocelo.
A administración local leva realizando nos últimos anos un esforzo polo estudo e conservación desta catedral patrimonial. O valor material inclúe os restos dun castelo, un dos castros máis grandes da costa e un mosteiro da Alta Idade Media. Máis rico aínda é o patrimonio inmaterial relacionado con este espazo: dende o mito fundacional do mosteiro, que se remonta ao século VIII cando Rodrigo de Coimbra chegou fuxindo da invasión islámica de terras portuguesas, ata as lendas dos encantamentos e dos mouros, pasando polo mito da barca de pedra segundo o cal San Tirso chegaba nunha barca a esta escarpada costa e comezou a rezar durante tanto tempo que a barca se volveu pedra e aínda se pode ver, coa marea baixa, no fondo do penedo; Tamén hai lendas do castelo e rituais contra o mal de ollo, como deixar na encrucillada unha pota de barro chea de choros, unha pota que nunca se pode tocar, xa que non serías o primeiro en pasar pola encrucillada, senón patea o pote e queda coxo para sempre.
ALFOZ E VALADOURO
Pena Abaladoira e capela de Santa Filomena.
ALFOZ E VALADOURO
Pena Abaladoira e capela de Santa Filomena.
Dous concellos moi relacionados entre si, que comparten un entorno natural privilexiado, así como unha tradición oral chea de seres mitolóxicos femininos e ritos de fertilidade.
No concello de Alfoz, rodeado por un entorno de turbeiras singular no sur de Europa, atopamos unha formación granítica pouco habitual: unha rocha de 5 metros descansa precariamente na súa base. Esta particularidade só pode darse nun lugar fortemente ligado ao divino e sobrenatural, tal e como entendían os antigos habitantes destas terras, que utilizaban esta rocha como lugar de rituais, como testemuñan as canles e desaugadoiros, así como os restos. dun bicho (serpe de cabeza humana) tallado na pedra. Estes rolling stones foron sempre asociados aos ritos de fertilidade, ao igual que o templo máis antigo do Valadouro (restos dunha igrexa do século XI), que se atopa a poucos quilómetros de Pena: a capela de Santa Filomena, que ten a súa orixe no culto á fecundidade, cristianizado e presente tanto nos bailes que conserva como na súa advocación principal a Santa Filomena e outras imaxes como Santa Ana.
Seis concellos da Mariña Lucense foron o marco de actuación. En cada un deles realizaronse actividades que incluíron obradoiros de memoria para persoas maiores baseados no patrimonio inmaterial local, charlas sobre o patrimonio cultural inmaterial en contornas destacadas a cargo do antropólogo Rafael Quintía, acompañado cunha intérprete de lingua de signos, espectáculos con cinco obras orixinais de artistas de inspiración local, sinalización non invasiva de lugares seleccionados e a publicación dun libro que recopila todo o material dos obradoiros e de investigacións anteriores da Asociación Mariña Patrimonio
ANTROPÓLOGO INVESTIGADOR
Rafael Quintía
Antropólogo, economista, escritor e documentalista dedicado á investigación, formación e divulgación nos ámbitos da antropoloxía e da historia de Galicia. Céntrase principalmente no estudo do patrimonio inmaterial. Dende 1990 dedícase ao asociacionismo e ao activismo sociocultural, sendo presidente da Sociedade Antropolóxica Galega (SAGA) e vicepresidente da Asociación Galega de Antropoloxía Social e Cultural.
Está en marcha unha investigación sobre os lugares destes territorios vinculados a mitos, lendas ou tradicións. Os resultados desta investigación recolleranse nun libro e difundiranse a través de conferencias en cada concello.
ARTISTAS PARTICIPANTES
BellónMaceiras Dúo
Daniel Bellón e Diego Maceiras forman un dúo musical pouco explorado con dous instrumentos tan representativos na nosa cultura como son a gaita e o acordeón, pero en inusual combinación cos que reinterpretarán a lenda sobre a chegada de San Tirso á costa de Xove.
Margarida Mariño
Margarida Mariño presenta con Cello&Electronics un repertorio orixinal para violonchelo e voz, inspirado nos mitos femininos e ritos de fertilidade que se practicaban no amplo territorio que hoxe forman os concellos de Alfoz e Valadouro, con pedais de efectos, voces, loops e electrónica.
Rut Balbis
Creadora, coreógrafa, intérprete, profesora de artes do movemento, fundadora e directora da compañía Pisando Ovos dende o ano 2004. É licenciada en Ciencias da Actividade Física e do Deporte e cursou o One Year Certificate in Contemporary Dance en The Place, en Londres. Xunto coa ceramista Verónica Moar presentarán unha proposta que integra a escultura coa performance e a danza contemporánea inspiradas pola lenda do Marco da Pena Verde.
Sabela Eiriz
Artista multidisciplinar que traballa principalmente coa fotografía, o vídeo e a escritura. A súa linguaxe baseáse na poética, nas posibilidades expresivas das imaxes e na hibridación de formas e formatos. Sabela presentará unha creación sobre Santa Eufemia, a única santa cristiá que estivo no inferno e volveu para contalo.
Ton Arenas
Titiriteiro e fundador de Mircromina Teatro de Títeres, compañía dedicada ao público infantil e familiar, interpretará a lenda da Cidade Asolagada de San Miguel de Vilachá cunha técnica múltiple que inclúe o teatro de siluetas, os monicreques de luva e a actuación.
Verónica Moar
Ceramista e artista galega, destaca pola súa práctica artística que transcende os límites convencionais da cerámica. As súas obras son exploradas en campos como a escultura, a performance e a danza contemporánea, establecendo diálogos e colaboracións con poetas, dramaturgos, intérpretes e coreógrafos. Xunto coa coreógrafa Rut Balbís, presentarán unha proposta que integra a escultura coa performance e a danza contemporánea inspiradas pola lenda do Marco da Pena Verde.
PROGRAMA
Conferencia. Lendas e lugares míticos de Barreiros.
Espectáculo. A fábula + os monicreques
LUGAR: Punta do Castro [ ver StreetView ]
Rafael Quintía
Ton Arenas
Conferencia. Lendas e lugares míticos de Alfoz e Valadouro.
Espectáculo. Ritos da fertilidade + cello&electronics
LUGAR: Capela de Santa Filomena do Cadramón [ ver StreetView ]
Rafael Quintía
Margarida Mariño
Conferencia. Lendas e lugares míticos de Trabada
Espectáculo. Megalitismos + danza contemporánea
LUGAR: Marco da Pena Verde [ ver StreetView ]
Rafael Quintía
Rut Balbis
Verónica Moar
Conferencia. Lendas e lugares míticos de Xove
Espectáculo. Barca da pedra + gaita&acordeón
LUGAR: Ruínas de San Tirso de Portocelo [ ver StreetView ]
Rafael Quintía
BellónMaceiras Dúo
Conferencia. Lendas e lugares míticos de Cervo
Espectáculo. Mito Cristián + videocreación
LUGAR: Capela Antiga de Santa Eufemia de Trasbar [ ver StreetView ]
Rafael Quintía
Sabela Eiriz
